بیشترین شناختی که از آناهیتا از دوره ساسانی داریم ساسانیان که کار خود را از معبد اناهیتا ی استخر ،که تولیت آن را برعهده داشتند
،آغاز کردند ،هم به صورت نوشته وهم به صورت پیکر کنده تصویری بهتر و روشن از اناهیتا برجای گذاشاته اند
اینکه در ابان یشت میبینیم که آناهیتا دختر بسیار جوان و برومندی هست راست بالا و توانا،با بازوان سپید به ستبری شانه اسب ها،جامه گران بهای پرچین زرینی به تن دارد
و گوش واره چهار گوش ،زرین برگوش و طوق زیبای برگردن و تاج هشت گوشه زرینی بر تارک ،فزاینده گله و رمه است نطفه مردان را پاک میکند
وبه زنان باردار شیر ارزانی میکند هزار دریاچه دارد و هزار رود و هر کدام از این رودها سرتاسر هفت کشور روی زمین سیراب میکند
اگر این گزارش طبری درست باشد ساسانیان از خانواده یک هیربد بوده اند اردشیر خود نیز فردی مذهبی بوده است
اوبیش از چیره شدن بر اردوان پنحم نذر کرده بود که در صورت پیروزی برسر اردوان را از معبد اردشیر خوره خواهد آویخت
حتی در زمان شاهپور دوم نیز رسم براین بود که سر بریده دشمن به آناهیتا تقدیم بشود
شاهپور دوم با سرهای رومی ها چنین کرد در سنگ نوشته شاهپور همسران شاه بانام آتور آناهیت وه به معبدی به همین نام که به افتخر او بنا شده است اشاره میشود
پیداست که خود شاهپور ،نام همسرش را اناهیتا خوانده است
بخشی از اوستای متاخر به نام وندیداد آمده است
مزدا پرست نباید با اندیشه و زبان خویش اعتقاد به اهوزا مزدا را نشان دهد بلکه دین داری خویش را باید با کردار خود ثابت کند
اشوداد(خیرات)پرهیزگران زرتشتی به قدر توانایی در روزهای گهنبار همچنین خیرات به روحانیون بهترین شیوه کمک به دینداران بود
در روزهای نیکو کاری گهنبار درهای خانه های توانیان زرتشتی ،به یاد روان نیا کانشان به روی همه باز بود اشوداد در بامداد چهارم روز در گذشت انجام میشود
باید از جانوران مفیدی که صیانت انها با امشاسپندان بهمن اسن نیز پاسداری میشد
مانند جانوران خانگی و نمونه های گوناگونی از جانوران وحشی و پرندگان ،اماکشتن و یا شکار آنها آزاد بود
چون انسان برای زنده ماندن ناگریز از تن به عادت بدخوردن گوشت بود
در ایران باستان به همه جانوران موذی و به ظاهر زیان آور (خرفستره)
اعلام جنگ داده بودند کشتن این جانوران یک وظیفه دینی بور البته کشتن خزندگان و حشرات پیش از ساسانیان در عصر گات ها ودر زمان هخامنشیان نیز معمول بود
در بندهش داریم که پس از پیروزی تشتر براپوش ده شبانه روز باران می آید
و همه خرفسران را میکشد
و زهر آن را روانه دریاها میکند و ازیزاست که آب دریاها شور است
در زمان ساسانیان به فرمان شاه باید تعداد مارها ،مارمولک ها،قورباغه ها،مورچه ها،و حشرات موذی کشته میشدند
درباره هیزمی که آتش مقدس به کمک آن زنده نگه داشته میشد باید هیزم ابتدا کاملا خشک می بود و سه بار دقت میشد که کاملا پاک میشد و چیز کثیفی به آن چسبیده نباشد انداختن هر جسدی برآتش گناهی بزرگ قلمداد میشد
در دوره ساسانی دشمتای نیز تراشیده میشدند از جمله دیوسنان ،که به جای اهورامزدا دیو میپرستیدند یا زندیق ها که به ظاهر دین آورده اند ولی در باطن دین خود هستند
در حقیقت درون و دل خود با دین در ستیزند
زندیف را کوی یا کرپن مینامیدند یاتوها (جادوگرها)و پییریکه هارا نیز در شمار دیو سنان آورد پریان زنان بیگانه زیبا روی ،ملیح،و رعنایی هستند که مهارتشان در فریب کاری و گمراه کردن دین مداران است
تعقیب یهودیان و مسیحیان در دوره ساسانی را نباید از تعصب شاهان ساسانی دانست
بلکه چون شاهان ریاست عالیه امور دینی را داشتند و نمخواستند شاهد به قدرت گرفتن روشن فکران باشند در روزهای پر تلاطم واپسین سال های فرمانروایی ساسانیان ،گزیدن یزگرددسوم به سلطنت در جلسه ای در معبد آناهییتا استخر ،آخرین رویکرد به آناهیتا است به این ترتیب شاهان ساسانی همانندداشکانی که در معبد آناهیتا آخرین فرمانروای خودرا بر میگزینند
در معبد های ساسانی تالار آتشکده به شکل مربع است وهر طرف یک در ورودی دارد بهترین نمونه ای که از این سبک میشناسیم پرستشگاه آناهیتا در بیشاپور است
در کنار کاخ سلطنتی،علاوه بر معبدهای شناخته شده در سرتاسر ایران به نوعی از بناهای تاریخی برمیخوریم
که آن را معبد اناهیتا میدانند این بناها اغلب به قلعه دختر یا اناهیتا مشهور است
طبری درباره خسرو پرویز مینویسد ((بفرمود تا آتشکدها بسازند و 12 هزارهیربد به خدمت انها گماشت
در ایزد کده های دوره ساسانی ایزد بهرام جایگاه ویژه ای داشته که خود حکایت ازنقش ایزد بهرام در زمان ساسانیان میکند
علاوه بر بهرام چوبین ،وجود 5 شاه با نام بهرام هم نشان دیگری است
از اهمیت و محبوبیت این ایزد هتوز بهرام در میان زرتشتیان نامی برگزیده استل
منابع=
بندهش
وندیداد
تاریخ طبری
یسنا 28بند5