تاریخ بیهقی مهمترین تالیف ابولفضل محمد حسین بیهقی است
که آغاز نگارش ان به سال 448 هجری قمری و به روایتی دیگر 451 میباشد تاریخ بیهقی در حقیقت در واقع کار روزانه دیوان غزنوی است
به گفته برتولد اشپولر قسمت های باقی مانده این کتاب فقط شامل سنوات 1031 تا 1041میلادی میباشد با وسعت فوق العاده خود ،از دسیسه بازی های سلطان مسعود غزنوی و از تمام امور دیگر مثل تشرف سفرا ،مشورت حکام و عمال ، وضع دیوان ،اعطای خلعت ها،شکارو جشن های دربار ،اطلاعات خوبی ارایه میدهد
بیهقی مبنای کار خود را در تاریخ سترگش یادداشتهای قرار داده که احتمالا به صورت روزانه از وقایع فراهم آورده است
بیهقی به واسطه دسترسی به دیوان رسالت که بخش مهمی از حکومت بود بالطبع رابطه تنگاتنگی با تشکیلات اطلاعاتی داشته از اسناد رسمی و سیاسی موجود در این دیوان نسخه های برای خود تهییه کرده بود بنابرنوشته های والدمن کارمندان اصلی ان و بایگانی مربوط به جنگ ها همراه سلطان غزنوی حرکت میکردند
و خیمه آن را در نزدیکترین فاصله ازخیمه سلطان غزنوی حرکت میکرداین نزدیکی خیمه سلطان با خیمه دیوان زسالت به این علت بود که در صورت بروز وضیعت اضطراری و ویژه،تشکیلات این دیوان بلافاصله سلطان را از ماجرا با خبر کنند
در این که بیهقی از منابع اطلاعاتی مذکور درنگارش تاریخش از پاره ای کتاب معاصر خود نیز استفاده کرده یانه ؟هیچی در دست نیست
کتا های مانند زین الاخبار گردیزی ،اثر ابو سعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود ،یا تاریخ سیستان و یا کتا الیمینی از ابو نصر محمد بن عبدالجبار محمد عتبی .
اگر ابن فندف مولف کتاب تاریخ بیهق را قرار دهیم بیهقی با تاریخ الیمینی آشنایی داشته وگویا تاریخ گردیزی و تاریخ سیستان را میشناخته
تاریخ بیهقی تاریخ جامعی از سلسله غزنوی میباشد که بالغ برسی مجلدبوده که وقایع 409تا451ق یعنی سال جلوس مسعود غزنوی بوده
از این میان تنها 5مجلد آن که متعلق به وقایع دوران سلطنت مسعود غزنوی است
قسمتهای باقی مانده کتاب شامل حوادث چون نبرد سلطلان مسعود غزنوی با ترکمانان ،جنگ دندانقان ،به تخت نشستن طغرل سلجوقی،و تاریخ ولایات خوارزم از انقراض ال مامون و افتادن ان به دست سلطان محمود و حکمرانی آلتونتش حاجب در آن سرزمین تاچیرگی سلجوقیان میباشد هم چنین حاوی اطلاعات با ارزشی از سلسله های سامانیان،صفاریان ، و سلجوقیان است.
منابع=
1 مریلن والدمن
2 ابولحسن بیهقی
3 غلام حسین یوسفی